Het verlaat (de schutsluis) 1647

Jacob van Ruisdael is een van de grootste landschapschilders van de Gouden Eeuw. Zijn talent openbaart zich al op jonge leeftijd. Nog voordat hij in 1648 toetreedt tot het gilde van zijn geboortestad Haarlem, schildert hij zeker bijna dertig gesigneerde en gedateerde werken, waaronder Het verlaat uit 1647. Hij is dan nog geen twintig jaar oud.

Vanaf 1640 doen zich nieuwe ontwikkelingen voor in de Nederlandse landschapschilderkunst waarbij Ruisdael een vooraanstaande rol speelt: het karakter van de landschappen wordt dramatischer. Ruisdael bereikt dit door de werkelijkheid doelbewust naar zijn hand te zetten. Details als bomen en gebouwen geeft hij altijd zeer exact en levensecht weer, maar de composities zijn veelal gemanipuleerd. Zo zijn bij Het verlaat de sluis en de stenen brug vanuit een laag gezichtspunt weergegeven, waardoor ze groter lijken dan ze in werkelijkheid waarschijnlijk zijn.

Dat Ruisdael zijn voorstellingen zeer zorgvuldig componeert, blijkt ook uit de sterke diagonale lijn die in dit schilderij aanwezig is. Deze begint bij de sluis en leidt de blik van de kijker naar links, waar een stukje vlak land zich als een vergezicht openbaart. Ruidaels landschap is enerzijds krachtig, door de boomkruinen die tegen de wolkenlucht afsteken en de gedramatiseerde compositie. Anderzijds gaat er een verstilde stemming vanuit, die wordt opgeroepen door het rimpelloze water en de eenzame figuur op de brug.