Twee ruiters in duinlandschap 1614

Dit zomerse duinlandschap oogt alsof er weinig bijzonders mee aan de hand is. De voorstelling is ongecompliceerd en niets trekt speciaal de aandacht. De ruiters op de voorgrond en de wandelaars op de slingerende landweg bewegen zich rustig voort. Toch vertegenwoordigt dit schilderij een kleine revolutie in de ontwikkeling van de Nederlandse landschapschilderkunst.

Esaias van de Velde is de eerste Nederlandse schilder die landschappen uit zijn eigen omgeving in beeld brengt. De landschappen van zijn voorgangers in de 16de eeuw zijn over het algemeen gefantaseerd en dienen vaak als decor voor historische of Bijbelse taferelen (zie p. Valckenborch). Maar Van de Velde schildert ‘naar de werkelijkheid’. Dat wil trouwens niet zeggen dat zijn voorstellingen geheel natuurgetrouw zijn: ze worden uit het hoofd in het atelier gemaakt.

Van de Velde treedt in 1612 toe tot het schildersgilde in Haarlem. De omgeving van de stad staat vanouds bekend als het gezondste en mooiste landschap van Holland. Het is wellicht geen toeval dat de nieuwe, meer realistische stroming juist hier ontstaat. Twee ruiters in duinlandschap uit 1614 is het eerste schilderij waarin de vernieuwende opvattingen over het landschap tot uitdrukking komen. De oorzaken van de opkomst van dit nieuwe type landschap zijn uiteenlopend. Zo is de behoefte om de zichtbare wereld te doorgronden een algemene tendens in de 17de eeuw, maar gevoelens van nationale trots en toenemende belangstelling voor het platteland als toevluchtsoord spelen ook een rol.