Dit paneeltje uit Bohemen toont één van de vroegste voorstellingen van de Aanbidding van het
Christuskind door zijn moeder Maria. Het is een intiem tafereel. We zien een knielende, zich naar het
kind toe buigende Maria, met achter haar Jozef. De figuur van Jozef wordt voor een groot deel door
de lijst afgesneden, maar het rood van zijn mantel trekt onze aandacht. Het linker onderkwadrant
van het paneeltje wordt bijna geheel ingenomen door het Christuskind in een mandorla, een
amandelvormige (mandorla is Italiaans voor amandel) aureool die het hele lichaam omgeeft. Meestal
wordt een mandorla gebruikt voor de figuur van Christus, om diens goddelijke natuur te
benadrukken. Op de achtergrond zijn os en ezel zichtbaar in de stal. Op en onder de drie staldakjes
zien we enkele vogeltjes. De achtergrond is grotendeels “en brunaille” geschilderd, beide
bovenhoeken tonen stukjes gouden ondergrond.
De Europese middeleeuwse kunst is doortrokken van het christelijke geloof. Een aantal bijbelse
onderwerpen is bijzonder populair. Het hier uitgebeelde motief van Maria die haar pasgeboren zoon
-als brenger van het licht- aanbidt, komt overigens niet uit de bijbel. Weliswaar spreekt het evangelie
van Johannes over Christus als “het licht van de wereld”, apocriefe bronnen hebben een grotere rol
gespeeld bij verspreiding van dit thema. Ook in de christelijke liturgie werd het thema opgenomen,
zodat er vele kerkelijke teksten en gezangen zijn waarin het licht van Christus genoemd en bezongen
wordt.
Door hun handzame formaat werden paneeltjes als dit door de bezitters gebruikt ter inspiratie bij het
persoonlijke gebed. De gelovige identificeerde zich met de eveneens biddende Maria en zag haar als
voorspreekster bij God. Hoewel rechthoekige, staande paneeltjes dikwijls deel uitmaken van een
diptiek, een tweeluik, staat dit paneeltje op zichzelf. Er zijn geen sporen van scharnieren. De kwaliteit
van dit devotionele paneeltje is niet verfijnd. Er is schetsmatig gewerkt, zie bijvoorbeeld hoofd en
haren van Jozef. Duidelijk zichtbaar zijn bovendien de geschetste contouren bij de armen van het
Christuskind en bij het hoofd van Maria. In de periode van de internationale gotiek, die zich over heel
Europa verspreidde, werd er gewerkt in ateliers. Die ateliers stonden onder leiding van meesters met
hun eigen artistieke “handtekening”.
Laatmiddeleeuwse paneeltjes zijn zeldzaam, ook in Nederlandse museale collecties. Dit paneel werd
lange tijd gedateerd plm. 1400. Recent onderzoek door kunsthistoricus Dr. Victor Schmidt,
verbonden aan de Universiteit Utrecht, heeft uitgewezen dat het paneeltje op stilistische en
iconografische gronden vroeger gedateerd kan worden, en dat de toeschrijving gepreciseerd kan
worden: omgeving of werkplaats van de Meester van Třeboň. Het artikel van Dr. Schmidt is op deze
site te lezen.
Begin 15e eeuw worden de mogelijkheden van een relatief nieuw medium verkend: het schilderij op paneel. Er is veel variatie in vormen en formaten, afhankelijk van de functie van het werk. Dat gaat van kleine devotiepaneeltjes tot grote triptieken of reliekschrijnen. Het aantal door de eeuwen heen bewaarde objecten is maar klein. Enkele bijzondere paneelschilderingen worden in dit artikel besproken:
Lees meerDe Boheemse schilder die wordt aangeduid als Meester van Třeboň was actief in Praag rond 1380-1390. Hij lijkt stilistisch op de hoogte te zijn geweest van de Franse en Vlaamse schilderkunst en ontwikkelde zich in de zogenaamde Internationale Gotische stijl. Rond 1400 was er in Europa een levendige uitwisseling van artistieke ideeën. In veel Europese landen ontstond eenzelfde vormentaal met nadruk op schoonheid, elegantie en verfijning. Meer over deze periode onder deze link:
Lees meerBij het kijken naar oude religieuze schilderwerken waarderen wij vooral de esthetiek en het vakmanschap van de kunstenaar. Ten aanzien van de thema’s ervaren wij niet dezelfde emoties als de gelovige tijdgenoten destijds. Enkele opmerkingen en aanwijzingen voor een beter begrip van de afbeeldingen rondom de Geboorte van Christus:
Lees meerHet Třeboň (Duits: Wittingau) Retabel is één van de belangrijkste werken van de Europese Gotische paneelschilderkunst. Omstreeks 1380 werd het gemaakt door een anonieme schilder, tegenwoordig aangeduid als de Meester van Třeboň. Van het originele grote altaarstuk zijn drie panelen bewaard gebleven, aan weerszijden beschilderd. Via onderstaande link zijn de afbeeldingen te bekijken:
Lees meer
